महाराष्ट्र शासनाने 2024 मध्ये सुरु केलेली गाई व म्हशी अनुदान योजना शेतकऱ्यांच्या दुग्ध व्यवसायातील आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्याचे उद्दिष्ट ठेवते. शेतकऱ्यांना अधिक सक्षम बनवण्यासाठी, त्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाशी जोडण्यासाठी आणि त्यांची आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी ही योजना राबवण्यात येत आहे. विदर्भ आणि मराठवाडा या विभागांतील 19 जिल्ह्यांमध्ये ही योजना अंमलात आणली जाणार आहे, ज्यामुळे राज्यातील दुग्ध उत्पादन क्षेत्र अधिक मजबूत आणि सशक्त बनवले जाईल.
योजनेचे उद्दिष्ट
गाई व म्हशी अनुदान योजना 2024 चे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे शेतकऱ्यांच्या दुग्ध व्यवसायात सुधारणा करून त्यांना आर्थिक दृष्ट्या अधिक सक्षम बनवणे आहे. राज्य मंत्रिमंडळाने 13 ऑगस्ट 2024 रोजी या योजनेला मंजुरी दिली, आणि 16 सप्टेंबर 2024 रोजी या योजनेचा अधिकृत जीआर निर्गमित करण्यात आला. योजनेद्वारे उच्च दूध उत्पादनक्षम गाई आणि म्हशींचे वाटप अनुदानावर केले जाईल. हे जनावर उच्च उत्पादनक्षमता देतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना दूध विक्रीतून अधिक नफा मिळवता येईल.
योजना केवळ जनावरे वितरित करण्यापुरती मर्यादित नसून, शेतकऱ्यांना विविध प्रकारच्या सुविधाही पुरवली जातील. जनावरांच्या उत्पादन क्षमतेत सुधारणा करणे, गुणवत्तापूर्ण चारा, फर्टिलिटी फीड, वर्धक खाद्य, आणि मुरघास पुरवठा यांसारख्या सुविधा शेतकऱ्यांना दिल्या जातील. या सुविधांमुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या दुग्ध व्यवसायात अधिक प्रगती करण्यास सहाय्य मिळेल.
योजना राबवण्याची प्रक्रिया
गाई व म्हशी अनुदान योजना 2024 च्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना दुग्ध व्यवसायात सहाय्य दिले जाईल. शेतकऱ्यांना उच्च दूध उत्पादनक्षम गाई आणि म्हशींचे वाटप, फर्टिलिटी फीडचा पुरवठा, फॅट व एसएनएफ वर्धक खाद्य, बहुवर्षीय चारा पीक लागवड, कडबाकुट्टी आणि मुरघास वाटप यांसारख्या विविध सुविधा पुरविल्या जातील. योजनेद्वारे शेतकऱ्यांच्या जनावरांचे उत्पादनक्षमता वाढवण्याच्या दृष्टीने विशेष मदत केली जाईल.
या योजनेत 13,400 उच्च दूध उत्पादनक्षम गाई आणि म्हशी वितरित केल्या जातील. योजनेअंतर्गत 50% अनुदान दिले जाईल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना या जनावरांची किंमत कमी पडेल. योजनेत सहभागी झालेल्या शेतकऱ्यांना त्यांच्या जनावरांचे विमा संरक्षण घेणे अनिवार्य आहे, ज्यामुळे त्यांना वित्तीय सुरक्षा मिळेल. विमा संरक्षणामुळे जनावरांच्या आरोग्याची आणि मृत्यूची सुरक्षितता शेतकऱ्यांना मिळेल.
2. कालवड वाटप
उच्च दूध उत्पादनक्षम कालवडींच्या वाटपाद्वारे 1000 शेतकऱ्यांना लाभ मिळेल. शेतकऱ्यांना 75% अनुदानावर या कालवडी दिल्या जातील. या योजनेच्या अंतर्गत उच्च गुणवत्तेच्या कालवडांचे वाटप केल्याने शेतकऱ्यांना उच्च दर्जाचे दूध उत्पादन करता येईल. यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक उत्पन्न मिळण्याची संधी मिळेल.
3. फर्टिलिटी फीडचा पुरवठा
फर्टिलिटी फीडच्या माध्यमातून जनावरांच्या प्रजनन क्षमतेत सुधारणा होईल. योजनेअंतर्गत एकूण 30,000 मेट्रिक टन फर्टिलिटी फीड 75% अनुदानावर उपलब्ध असेल. या खाद्यामुळे जनावरांचे प्रजनन दर सुधारतील आणि दुग्ध व्यवसायातील उत्पादनक्षमता वाढेल.
4. फॅट व एसएनएफ वर्धक खाद्य
दुधाच्या गुणवत्तेसाठी फॅट व एसएनएफ वर्धक खाद्य आवश्यक आहे. योजनेअंतर्गत प्रति गाईसाठी 45,000 रुपयांचे फॅट व एसएनएफ वर्धक खाद्य 75% अनुदानावर दिले जाईल. या फॅट वर्धक खाद्यामुळे दुधाची गुणवत्ता सुधारेल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक चांगल्या किमतीत दूध विकता येईल.
5. बहुवर्षीय चारा पीक लागवड
चारा पीक लागवडसाठी शेतकऱ्यांना 100% अनुदान दिले जाईल, ज्यामुळे 22,000 एकर क्षेत्रावर बहुवर्षीय चारा पीक लागवड केली जाईल. चारा लागवडीमुळे शेतकऱ्यांना चारा खरेदीचा खर्च कमी होईल, तसेच त्यांच्या जनावरांना नियमित पोषण मिळेल.
6. कडबाकुट्टी आणि मुरघास वाटप
कडबाकुट्टी यंत्र शेतकऱ्यांना 50% अनुदानावर दिले जाईल, जेणेकरून त्यांना जनावरांसाठी चारा अधिक लहान आणि अन्न पचवण्यायोग्य करता येईल. मुरघास जनावरांसाठी पौष्टिक पूरक अन्न पुरवते, जे हंगामानुसार त्यांच्या पोषणाच्या गरजा पूर्ण करते. मुरघास वाटपाद्वारे शेतकऱ्यांना प्रति जनावर 5 किलोग्रॅम दराने अनुदान दिले जाईल.
लाभार्थी पात्रता
गाई व म्हशी अनुदान योजनेच्या लाभासाठी, शेतकऱ्यांना काही पात्रता निकष पूर्ण करावे लागतात. या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांकडे किमान दोन दुधाळ जनावरे असणे अनिवार्य आहे. याचा अर्थ असा आहे की, शेतकरी केवळ दूध उत्पादनासाठी जनावरे पाळत असावेत आणि दुग्ध व्यवसायात सक्रिय असावेत. या निकषामुळे लाभार्थ्यांना केवळ अशा शेतकऱ्यांनाच योजना मिळेल जे या व्यवसायात आपला जीविकोपार्जन करत आहेत.
मागील वर्षभरात, शेतकऱ्यांनी किमान तीन महिने सहकारी दूध संकलन केंद्रावर दूध विकलेले असावे. यामुळे राज्य शासनास निश्चित करता येईल की शेतकरी खरोखर दुग्ध व्यवसायात सक्रिय आहे आणि त्यांच्या उत्पन्नात वाढ होण्यासाठी योजनेचा लाभ घेत आहे. सहकारी दूध संकलन केंद्रात दूध विकणाऱ्या शेतकऱ्यांना दुग्ध व्यवसायात चांगल्या प्रकारे सहभाग दाखवण्याची संधी मिळते. अशा शेतकऱ्यांना अनुदानाच्या माध्यमातून त्यांच्या व्यवसायात सुधारणा करण्यासाठी मदत मिळते.
शिवाय, योजनेचा लाभ घेत असलेल्या शेतकऱ्यांनी मागील तीन वर्षांत कोणत्याही शासकीय योजनेतून लाभ घेतलेला नसावा. यामुळे शासन अधिकाधिक शेतकऱ्यांना या योजनांमध्ये सामील करून घेऊ शकते. योजनेच्या या अटीमुळे शेतकऱ्यांच्या गरजा ओळखण्यास शासनाला मदत होते आणि आधीच लाभ मिळालेल्या शेतकऱ्यांऐवजी नवीन गरजवंतांना लाभ दिला जाऊ शकतो. योजनेच्या अटींमुळे जास्तीत जास्त शेतकरी आणि दुग्ध व्यवसायात त्यांचे आर्थिक स्थैर्य वाढवण्याच्या दृष्टीने काम केले जाते. तसेच, या निकषामुळे शेतकरी योजनेचा लाभ फक्त काही काळापुरता न घेता, दीर्घकालीन लाभ मिळवू शकतात.
अनुदान प्रक्रिया
गाई व म्हशी अनुदान योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना थेट आर्थिक सहाय्य डीबीटी (Direct Benefit Transfer) प्रणालीद्वारे मिळवता येते. डीबीटी प्रणालीचा वापर केल्याने अनुदानाची रक्कम थेट शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाते, ज्यामुळे लाभार्थ्यांना कोणत्याही मध्यस्थाशिवाय अनुदान मिळते. ही प्रक्रिया पारदर्शकतेची हमी देते, ज्यामुळे भ्रष्टाचार कमी होतो आणि शासन निधीचा योग्य वापर केला जातो. अनुदान मिळवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी त्यांच्या खरेदी केलेल्या वस्तूंचे पुरावे सादर करणे आवश्यक आहे. यामध्ये खरेदीचे बिल, जनावरांचे आरोग्य प्रमाणपत्र, इत्यादी पुरावे सादर करणे आवश्यक आहे.
योजनेच्या निकषांचे पालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांना अनुदान मिळवण्यास कोणताही अडथळा येत नाही. डीबीटी प्रणालीद्वारे थेट बँक खात्यात अनुदान जमा होत असल्याने शेतकऱ्यांना त्यांच्या व्यवसायात लागणाऱ्या खर्चाचे नियोजन करणे सोपे होते. डीबीटी प्रणालीद्वारे मिळणारे अनुदान हे शेतकऱ्यांच्या उत्पादन क्षमतेत वाढ करण्यासाठी आणि त्यांना आर्थिक सहाय्य देण्यासाठी उपयोगी पडते. यामुळे शेतकऱ्यांना जनावरांची देखभाल आणि संगोपन यासाठी आर्थिक बळकटी मिळते.
प्रशिक्षण आणि इतर सुविधा
गाई व म्हशी अनुदान योजनेअंतर्गत केवळ आर्थिक सहाय्यच नव्हे, तर शेतकऱ्यांना त्यांच्या दुग्ध व्यवसायासाठी आवश्यक तंत्रज्ञानाचे प्रशिक्षणही दिले जाते. राज्यातील 19 जिल्ह्यांमधील 36,000 शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानावर आधारित प्रशिक्षण दिले जाणार आहे. या प्रशिक्षणाद्वारे शेतकऱ्यांना जनावरांचे संगोपन, दुग्ध व्यवसायाच्या कार्यप्रणालीबद्दल माहिती, आणि तंत्रज्ञानाचा वापर यासारख्या महत्त्वपूर्ण गोष्टी शिकता येतील. प्रशिक्षणाद्वारे शेतकऱ्यांना दुग्ध व्यवसायात अधिक उत्पादनक्षम बनवण्यास सहाय्य होईल आणि त्यांना अधिक उत्पन्न मिळवता येईल.
शेतकऱ्यांना त्यांच्या जनावरांच्या प्रजननक्षमतेत सुधारणा करण्यासाठी हार्मोनल थेरपीद्वारे उपचार दिले जातील. गाई व म्हशींच्या वंध्यत्व निवारणासाठी हार्मोनल थेरपीचा वापर केला जाईल. या उपचारांमुळे जनावरांची प्रजननक्षमता वाढते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक चांगले उत्पादन मिळू शकते. तसेच, प्रशिक्षणामुळे शेतकऱ्यांना जनावरांच्या आरोग्याबद्दल जाणीव होऊन त्यांना योग्य ती काळजी घेता येते.
या योजनेद्वारे शेतकऱ्यांना फर्टिलिटी फीड, वर्धक खाद्य, कडबाकुट्टी, आणि मुरघास यांसारख्या पूरक सुविधाही पुरवल्या जातात. फर्टिलिटी फीडचा वापर केल्यास जनावरांची प्रजननक्षमता वाढते, आणि त्यांच्यातील आरोग्य सुधारणे शक्य होते. याशिवाय, फॅट व एसएनएफ वर्धक खाद्यामुळे दुधाची गुणवत्ता वाढते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक चांगल्या किमतीत दूध विकण्याची संधी मिळते. बहुवर्षीय चारा लागवड सुविधेद्वारे शेतकऱ्यांना चारा लागवडीसाठी 100% अनुदान मिळते, ज्यामुळे त्यांना चारा खरेदीचा खर्च कमी होतो. चारा लागवड करून शेतकऱ्यांना वर्षभर जनावरांचे पोषण करता येते, ज्यामुळे त्यांच्या जनावरांचे आरोग्य टिकवता येते.
निष्कर्ष
गाई व म्हशी अनुदान योजना 2024 महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक आर्थिक संजीवनी ठरणार आहे. योजनेमुळे दुग्ध व्यवसायात सुधारणा होईल आणि शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य मिळेल. या योजनेद्वारे राज्यातील दुग्ध उत्पादनाचा दर्जा सुधारला जाईल. अर्ज प्रक्रियेविषयी अधिक माहिती आणि मार्गदर्शनासाठी, शेतकऱ्यांनी महाराष्ट्र शासनाच्या अधिकृत संकेतस्थळाला भेट द्यावी.
